Kompeticija vrsta Ambrosia trifida L. i Ambrosia artemisiifolia L u prirodnom ekosistemu

Abstract

Ambrosia trifida L. i A. artemisiifolia L. pripadaju alohtonim invazivnim korovskim vrstama i često kao pridošlice u kolonizovanim područjima prave velike štete kako po biodiverzitet autohtone flore i vegetacije tako i u biljnoj proizvodnji. Za razliku od A. artemisiifolia koja je kod nas široko rasprostranjena na poljoprivrednim i nepoljoprivrednim zemljištima, A. trifida je za sada lokalno prisutna na području Centralne Bačke. Skorija istraživanja ukazuju na potencijalnu mogućnost širenja A. trifida kod nas i u Evropi, što može biti ozbiljan rizik za agrofitocenoze i ekosistem u celini. Stoga, cilj ovih istraživanja bio je da se utvrdi jačina intra- i interspecijske kompeticije unutar i između A. trifida i A. artemisiifolia pri različitom odnosu njihove brojnosti u prirodnom staništu, odnosno da se proceni da li će A. trifida potisnuti A. artemisiifolia ukoliko se nađu na istom staništu, a takođe i kakve štete se mogu očekivati po useve i ekosistem. U poljskim uslovima (2016. i 2017. godine) na području Šapca, selo Dobrić, primenom modela zamenjujućih serija („Replacement design“) postavljen je ogled po potpuno slučajnom blok sistemu u četiri ponavljanja. Paralelno su rađena dva ogleda, jedan sa ukupnom brojnošću ambrozija (A. trifida + A. artemisiifolia) od 10 (mala gustina) i drugi od 100 (velika gustina) biljaka/m2 pri čemu je ispitivano šest tretmana, odnosno šest odnosa brojnosti A. trifida/A. artemisiifolia (%): 100/0, 80/20, 60/40, 40/60, 20/80, 0/100. Pored zadatog odnosa brojnosti ambrozija po jedinici površine ostali korovi koji su nicali nisu uklanjani da bi se utvrdio efekat interakcije A. trifida i A. artemisiifolia na njihov rast i razviće. Na osnovu vegetativnih (visina i širina biljaka, broj listova, suva masa) i generativnih parametara (broj glavica i cvetova, broj i masa semena) tokom tri ocene (jul, avgust, septembar) proučavana je inter- i intraspecijska kompeticija A. trifida i A. artemisiifolia biljaka. U drugoj eksperimentalnoj godini (2017.), usled povoljnijih meteoroloških prilika, kod obe ambrozije, u obe gustine i u svim tretmanima (različit odnos brojnosti ambrozija/m2) vrednosti svih merenih (vegetativni, generativni) parametara su bile veće. U obe gustine (10 i 100 biljaka/m2), utvrđeno je da sa porastom brojnosti A. trifida u koasocijaciji sa A. artemisiifolia vrednosti vegetativnih parametara kod A. trifida se smanjuju, odnosno kod A. artemisiifolia rastu. Takav trend, tokom obe eksperimentalne godine i obe gustine, ukazuje na izraženiju intraspecijsku kompeticiju kod A. trifida biljaka, dok je kod A. artemisiifolia bilo suprotno. Sa porastom brojnosti A. artemisiifolia smanjenjem A. trifida biljaka vegetativni parametri bili su u porastu što ukazuje na izraženiju interspecijsku kompeticiju kod A. artemisiifolia. Kao najindikativniji parametar za procenu kompetitivnosti pokazala se suva masa po biljci i po m2. U tretmanima sa 20% udela A. trifida u odnosu na A. artemisiifolia (2/8 biljaka/m2 u malim gustinama, 20/80 biljaka/m2 u velikim gustinama) suva masa A. trifida bila je najveća, a kod A. artemisiifolia najmanja. Međutim, pri odnosu brojnosti 50/50 (%) obe ambrozije imale su istu produkciju suve mase/biljci što znači da jedna drugu neutrališu (tip interakcije neutralizam). Različit odnos brojnosti A. trifida i A. artemisiifolia odrazio se i na generativnu produkciju ambrozija. U obe gustine i obe godine A. trifida formirala je veći broj glavica i cvetova/biljci nego A. artemisiifolia. Kod produkcije semena bilo je suprotno, tj. A. trifida je produkovala manje semena/biljci od A. artemisiifolia u malim gustinama (u obe sezone), dok je u velikim gustimana u prvoj godini trend bio isti, a u drugoj godini A. trifida je imala veću produkciju semena/biljci nego A. artemisiifolia. Različit trend u produkciji semena između godina kod A. trifida rezultat je povoljnijih meteoroloških prilika u drugoj eksperimentalnoj godini koje su omogućile inače robusnijim A. trifida biljkama da ostvare svoj biološki potencijal. Dodatno, na osnovu Pearson-ovog koeficijenta korelacije utvrđena je visoka zavisnost između gotovo svih vegetativnih i generativnih parametara kod A. trifida i A. artemisiifolia biljaka u obe gustine i obe eksperimentalne godine. Različit odnos brojnosti ambrozija u malim i velikim gustinama u obe sezone imao je uticaja i na brojnost i pokrovnost ostalih korovskih vrsta. U malim gustinama, u obe eksperimentalne godine, najbrojnije ostale korovske vrste/m2 bile su: Setaria viridis, Polygonum aviculare i Chenopodium album. Takođe, i u velikim gustinama situacija je bila slična, odnosno dominirale su samo Setaria viridis i Polygonum aviculare. U 2017. tj. meteorološki povoljnijoj godini, u obe gustine (mala i velika), vegetativna produkcija A. trifida i A. artemisiifolia biljaka pri svim odnosima njihove brojnosti bila je veća što je uticalo na slabiji rast i razvoj ostalih korovskih vrsta (interspecijska kompeticija). Na osnovu različitih gustina, različitog odnosa brojnosti A. trifida i A. artemisiifolia /m2 u dve meteorološki različite sezone, na osnovu vegetativnih i generativnih parametara može se konstatovati da je A. trifida pri manjoj brojnosti/m2 jači interspecijski kompetitor kada raste u koasocijaciji sa A. artemisiifolia. Istovremeno, A. trifida ispoljava i jaku intraspecijsku kompeticiju pri većoj brojnosti biljaka/m2 (naročito u monokulturi), što upućuje na zaključak da se ne očekuje da će A. trifida potisnuti A. artemisiifolia ako se u većoj brojnosti nađe u usevu gde je prisutna A. artemisiifolia.